Bạn có bao giờ tự hỏi tại sao lại có những người dễ dàng bị thuyết phục bởi những thông tin sai lệch, trong khi những người khác lại có thể phân tích và đưa ra những đánh giá thông minh và khách quan?
“Một trong những dấu hiệu của một tâm trí thông minh là khả năng nghi ngờ.” – Albert Einstein.
Câu nói của nhà bác học thiên tài này đã khẳng định tầm quan trọng của việc đặt câu hỏi và không dễ dàng chấp nhận những điều tưởng chừng như là hợp lý. Đó cũng là lý do mỗi chúng ta cần Tư duy phản biện (Critical Thinking) để thật sự biết đâu là điều đúng đắn và sai lệch để đưa ra những quyết định sáng suốt trong cuộc sống. Hãy cùng DIMI BOOK tìm hiểu rõ hơn qua bài viết này nhé!
NỘI DUNG BÀI VIẾT
Như thế nào là tư duy phản biện?
Nhiều bạn nhầm tưởng “phản biện” là phải cãi nhau, phải phản đối ý kiến của người khác. Nhưng điều đó là hoàn toàn không đúng.
Tư duy phản biện (Critical Thinking) hay tư duy phân tích là một quá trình tư duy biện chứng gồm phân tích và đánh giá một thông tin đã có theo các cách nhìn khác cho vấn đề đã đặt ra nhằm làm sáng tỏ và khẳng định lại tính chính xác của vấn đề. Lập luận phản biện phải rõ ràng, logic, đầy đủ bằng chứng, tỉ mỉ, khách quan và công tâm. (Theo Cederblom, J & Paulsen, D.W. (2006) Critical Reasoning)
Hay dễ hiểu hơn, Tư duy phản biện là quá trình tư duy phân tích đưa ra những đánh giá hợp lý, lập luận logic và được cân nhắc kỹ lưỡng thông qua khả năng đặt những câu hỏi như tại sao, làm thế nào, bằng cách gì, như thế nào,… về những gì được đọc, nghe, nói hoặc viết.
Ví dụ, khi nhìn thấy một hiện tượng nào đó, thay vì kết luận một cách vội vàng, ta sẽ tự đặt câu hỏi: “Liệu mình có đang nhìn nhận vấn đề một cách đầy đủ chưa?”, “Có bằng chứng nào chứng minh điều này không?”.
Thay vì chỉ nghe theo ý kiến một chiều của người khác, chúng ta sẽ tự mình tìm hiểu, so sánh đa chiều và đưa ra quyết định dựa trên những gì mình thu thập được.
Tại sao tư duy phản biện quan trọng?
Trong thời đại bùng nổ thông tin như hiện nay, chúng ta hàng ngày tiếp xúc với vô vàn nguồn tin khác nhau. Làm thế nào để phân biệt đâu là thông tin chính xác, đâu là tin giả? Tư duy phản biện chính là chìa khóa – kỹ năng tư duy vô cùng quan trọng trong cuộc sống của mỗi chúng ta.
Trong phần này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu vì sao tư duy phản biện lại được coi là một trong những kỹ năng quan trọng ở thế kỷ 21.
Đánh giá thông tin đa chiều, khách quan
Trong thời đại thông tin bùng nổ như hiện nay, chúng ta tiếp xúc với rất nhiều thông tin từ nhiều nguồn khác nhau. Tư duy phản biện giúp chúng ta không bị cuốn theo những thông tin thiếu chính xác hoặc thiên lệch. Thay vào đó, chúng ta sẽ tự mình tìm hiểu, phân tích và đưa ra kết luận dựa trên những bằng chứng đáng tin cậy.
Hiểu sâu vấn đề giúp đưa ra quyết định sáng suốt
Tư duy phản biện không đơn thuần chỉ là việc phân tích thông tin, mà còn là một hành trình khám phá sâu sắc bản chất của vấn đề. Nó giống như một chiếc đèn pin soi vào những góc khuất, giúp chúng ta nhìn rõ và hiểu thấu đáo hơn về mọi thứ xung quanh.
Khi đã hiểu rõ vấn đề, chúng ta có thể cân nhắc kỹ lưỡng các lựa chọn và đưa ra quyết định phù hợp nhất với nhu cầu và hoàn cảnh của mình.
Tránh bị dắt mũi, lừa đảo,… do thông tin sai lệch
Trong thời đại mà thông tin tràn lan như hiện nay, việc bị “dắt mũi” bởi những thông tin sai lệch, thậm chí là những chiêu trò lừa đảo, là điều không hề hiếm gặp.
Những kẻ lừa đảo thường lợi dụng tâm lý “nhẹ dạ cả tin” và đưa ra những lời hứa hẹn hấp dẫn để dụ dỗ người khác. Tư duy phản biện giúp chúng ta tỉnh táo trước những lời mời chào hấp dẫn, không vội vàng tin theo mà cần tìm hiểu kỹ lưỡng.
Các yếu tố chính của tư duy phản biện
Dưới đây là các yếu tố chính cấu thành nên quá trình tư duy phản biện:
- Thu thập thông tin: Tổng hợp thông tin từ nhiều nguồn khác nhau như sách báo, trang web uy tín, và từ những người có kinh nghiệm.
- Phân tích, đánh giá và kết luận thông tin: Đặt câu hỏi về tính hợp lý, tính chính xác và tính khách quan của thông tin. Ví dụ: “Liệu thông tin này có thiên vị không?”, “Có bằng chứng nào mâu thuẫn với thông tin này không?”. Cuối cùng hãy dựa trên những phân tích và đánh giá, đưa ra kết luận của riêng mình.
- Mở rộng thông tin liên quan: Liên kết các dữ kiện có liên quan để tạo thành một bức tranh toàn cảnh về vấn đề.
- Tự kiểm tra lại các giả định: Đặt các giả thiết vào tình huống cụ thể, đặt câu hỏi về những giả định ban đầu của mình để đánh giá tính khách quan của vấn đề và đưa ra kết luận.
Tóm lại, tư duy phản biện là quá trình không ngừng đào sâu để tìm kiếm gốc rễ của vấn đề. Từ đó đưa ra những quyết định sáng suốt hơn.
Cách rèn luyện tư duy phản biện
Mỗi ngày chúng ta đều tiếp xúc với hàng tấn thông tin. Vậy làm thế nào để không bị “ngợp” thông tin và đưa ra lựa chọn đúng đắn? Câu trả lời nằm ở việc rèn luyện tư duy phản biện.
Luôn đặt câu hỏi “tại sao”, “như thế nào”, “có thể không?” để thách thức các giả định.
“Những câu hỏi chất lượng tạo nên cuộc đời chất lượng.” Tác giả Tony Robbins.
Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta thường tiếp xúc với rất nhiều thông tin. Làm thế nào để phân biệt đâu là thông tin đúng, đâu là thông tin sai? Thay vì chỉ chấp nhận những thông tin mà bạn nghe được, hãy chủ động đặt ra những câu hỏi như:
“Tại sao lại như vậy?”, “Có cách nào khác để giải quyết vấn đề này không?”, “Liệu có bằng chứng nào ủng hộ quan điểm này không?”.
Ví dụ: Khi đọc một bài báo về một vấn đề xã hội, hãy đặt câu hỏi: “Tác giả đã dựa trên những nguồn tin nào để đưa ra kết luận này?”, “Có những góc nhìn khác về vấn đề này không?”.
Tìm kiếm thông tin từ nhiều nguồn
Khi chúng ta chỉ tiếp xúc với một nguồn thông tin duy nhất, chúng ta dễ bị giới hạn trong một góc nhìn nhất định. Khi tìm kiếm thông tin từ nhiều nguồn khác nhau thì chúng ta sẽ có cơ hội tiếp cận với đa dạng quan điểm, dữ liệu và bằng chứng. Điều này giúp chúng ta đánh giá thông tin một cách khách quan hơn.
Giả sử bạn đang phân vân không biết nên chọn trường đại học nào. Thay vì chỉ nghe theo lời khuyên của bạn bè hoặc người thân, hãy thử tìm kiếm thông tin từ những nguồn sau:
- Website của trường
- Hãy tìm hiểu về chương trình đào tạo, cơ sở vật chất, thành tích của sinh viên.
- Diễn đàn. Hãy đọc những đánh giá của sinh viên đã từng học tại trường.
- Mạng xã hội như các nhóm, fanpage của sinh viên trường đó để hỏi đáp.
- Gặp gỡ sinh viên đang học tại trường.
Thế nhưng không phải tất cả các thông tin đều khách quan. Vậy nên chúng ta hãy đến với kỹ năng tiếp theo.
So sánh và đối chiếu lại thông tin khi tư duy phản biện
Tiếp tục với ví dụ ở trên, sau khi bạn tìm kiếm thông tin từ nhiều nguồn khác nhau để tham khảo về trường Đại học mà bạn đang phân vân. Thay vì chỉ dựa vào một yếu tố duy nhất như điểm thi, bạn có thể so sánh và đối chiếu các trường đại học khác nhau dựa trên nhiều tiêu chí như:
- Chất lượng đào tạo: Hãy so sánh chương trình học, đội ngũ giảng viên, cơ sở vật chất, cơ hội thực tập của các trường.
- Uy tín: Hãy tìm hiểu về tỷ lệ sinh viên ra trường có việc làm, đánh giá của cựu sinh viên, xếp hạng của trường trên các bảng xếp hạng uy tín.
- Môi trường học tập: Các hoạt động ngoại khóa, cơ hội phát triển bản thân của từng trường.
- So sánh học phí: Chi phí sinh hoạt, các hỗ trợ tài chính.
- Vị trí địa lý: Cơ sở hạ tầng xung quanh, cơ hội việc làm sau khi tốt nghiệp.
Bằng cách so sánh và đối chiếu các yếu tố này, bạn sẽ có một cái nhìn tổng quan hơn về các trường đại học và đưa ra được quyết định sáng suốt nhất.
Đánh giá tính hợp lý của các lập luận
Khi chúng ta đánh giá một lập luận, ta cần xem xét xem các ý tưởng và bằng chứng được đưa ra.
Giả sử bạn đang cân nhắc giữa hai trường đại học A và B. Một người bạn của bạn khẳng định rằng: “Trường A tốt hơn trường B vì trường A có tỷ lệ sinh viên ra trường có việc làm cao hơn.”
Để đánh giá tính hợp lý của lập luận này, bạn cần:
Xác định luận điểm chính. Trong ví dụ này, luận điểm chính là “Trường A tốt hơn trường B vì tỷ lệ sinh viên ra trường có việc làm cao hơn.”
Kiểm tra bằng chứng:
- Tỷ lệ sinh viên ra trường có việc làm được tính toán như thế nào? Tỷ lệ này được tính dựa trên số liệu của bao nhiêu năm? Có bao gồm cả các ngành học khác nhau không?
- Định nghĩa lại về “có việc làm” là gì? Có nghĩa là làm việc trong lĩnh vực liên quan đến ngành học hay bất kỳ công việc nào?
- Thị trường lao động của ngành mà bạn muốn theo học có đang phát triển hay không? Cơ hội việc làm của các ngành khác nhau có như nhau không?
Bằng cách đặt ra những câu hỏi và học cách tư duy logic như trên, bạn sẽ nhận ra rằng việc chỉ dựa vào một yếu tố duy nhất để đánh giá chất lượng của một trường đại học là không đủ. Có thể trường B có những ưu điểm khác mà trường A không có. Chẳng hạn như chương trình đào tạo chuyên sâu hơn, đội ngũ giảng viên nổi tiếng hơn, hoặc môi trường học tập thân thiện hơn.
Để đưa ra quyết định cuối cùng, bạn cần cân nhắc tất cả các yếu tố liên quan và đưa ra đánh giá tổng hợp.
Thực hành tư duy phản biện thường xuyên
Cũng giống như những kỹ năng mềm khác, một người có thể học hỏi và rèn luyện phát triển tư duy phản biện tốt, linh hoạt để đưa ra các phân tích khách quan, quyết định sáng suốt. Tương tự như việc cơ thể như thể tập thể dục, càng tập luyện thường xuyên, bộ não của chúng ta càng trở nên mạnh mẽ và linh hoạt hơn.
Vậy làm sao để bắt đầu? DIMI BOOK đã gợi ý một số cách rất hữu ích trong bài viết này. Ngoài ra, bạn có thể tìm đọc cuốn sách hướng dẫn tư duy phản biện của tác giả Albert Rutherford hoặc tham khảo các cách luyện tập tư duy phản biện từ Forbes.
Xem thêm:
- Tư duy logic: Thay đổi tư duy để cuộc đời như ý
- Lý thuyết trò chơi: Nâng tầm tư duy chiến lược dẫn lối đến thành công
Đặc biệt với các bạn trẻ Gen Z, sống trong một thế giới đầy ồn ào và thông tin tràn lan. Hãy học tư duy phản biện để định hướng giữa vô vàn lựa chọn. Nhờ có nó, bạn sẽ không còn bị cuốn theo những trào lưu nhất thời mà tự tin đưa ra những quyết định đúng đắn cho riêng mình.
Thưởng thức trọn vẹn tác phẩm qua đường link mua sách phía dưới để ủng hộ DIMI BOOK tiếp tục tạo ra những nội dung chất lượng và phong phú nhé! Chân thành cảm ơn Quý độc giả đã yêu mến!
Nội dung: Tổng hợp và review bởi DIMI BOOK
(*) Bản quyền bài viết thuộc về DIMI BOOK. Vui lòng trích dẫn nguồn đầy đủ “dimibook.com” khi chia sẻ hoặc trích dẫn trên các nền tảng khác.
