Trong vườn thi ca Việt Nam, có một đóa hoa mang sắc đẹp u buồn, kì lạ và điên cuồng, đó là Hàn Mặc Tử. Thơ ca của ông như một bản nhạc réo rắt, du dương, dẫn dắt ta vào thế giới nội tâm đầy phức tạp, ẩn chứa những niềm vui, nỗi buồn, hy vọng và tuyệt vọng của một tâm hồn thi sĩ tài hoa nhưng bạc mệnh.
NỘI DUNG BÀI VIẾT
Cuộc đời và sự nghiệp Hàn Mặc Tử
Hàn Mặc Tử, tên thật là Nguyễn Trọng Trí, sinh ngày 22/09/1912 tại làng Lệ Mỹ, tổng Võ Xá, huyện Phong Lộc, tỉnh Đồng Hới (nay là Quảng Bình), trong một gia đình Công giáo lâu đời. Thuở nhỏ, ông học tiểu học ở Quảng Ngãi. Đến tháng 7-1926, khi cha ông mất, cả gia đình chuyển vào Quy Nhơn. Nguyễn Trọng Trí học trung học tại trường dòng Pellerin ở Huế. Ông bắt đầu làm thơ từ rất sớm, năm 1931 đã có thơ đăng báo với bút danh Phong Trần.
Năm 1932, Trí làm việc tại Sở Đạc điền Quy Nhơn và yêu Hoàng Thị Kim Cúc. Đến năm 1934, ông vào Sài Gòn làm báo, đổi bút danh từ Phong Trần sang Lệ Thanh, sau đó là Hàn Mạc Tử và cuối cùng là Hàn Mặc Tử. Từ năm 1935-1936, Hàn Mặc Tử gặp Mộng Cầm và cùng thời gian này in xong tập “Gái quê”. Ông trở về Quy Nhơn để chữa bệnh phong. Năm sau, khi biết bệnh trạng của mình, ông chủ động cắt đứt liên lạc với bạn bè.
Năm 1938, Hàn Mặc Tử hoàn thành tập “Đau thương” (thơ Điên). Năm 1939, ông ra đời hai tập thơ “Xuân như ý” và “Thượng thanh khí”. Qua lời giới thiệu của Trần Thanh Địch, Hàn quen với Thương Thương và say sưa viết “Cẩm châu duyên”, “Duyên kỳ ngộ”, và “Quần tiên hội” (bị bỏ dở do yêu cầu của gia đình Thương Thương).
Hàn Mặc Tử được mệnh danh là thi sĩ tài hoa nhất, lạ nhất nhưng cũng đau thương nhất trong phong trào Thơ Mới (1932-1945) nói riêng và thơ ca Việt Nam hiện đại nói chung. Như “ánh chớp sao băng”, các thơ Hàn Mặc Tử đều vượt qua một con đường sáng tạo từ thơ Đường luật cổ điển, qua lãng mạn, tượng trưng, chớm đến siêu thực kiểu phương Tây rồi lại trở về lãng mạn mang màu sắc phương Đông. Chẳng hạn như: “Lệ thanh thi tập”, “Gái quê”, “Thơ điên” (Đau thương), “Xuân như ý”, “Thượng thanh khí”, “Cẩm châu duyên”, “Duyên kỳ ngộ”, “Quần tiên hội”,…
Đương thời, Chế Lan Viên từng khẳng định: “Tôi xin hứa với các người rằng, mai sau, những cái tầm thường, mực thước kia sẽ biến tan đi, và còn lại của cái thời kỳ này chút gì đáng kể, đó là Hàn Mặc Tử” (Thơ của người, 1938).
Thơ Hàn Mặc Tử: Khi thi ca hòa quyện cùng nỗi đa
Nhà phê bình Phan Cự Đệ dù đã nỗ lực xâm nhập vào thế giới thơ của Hàn Mặc Tử nhưng có đôi lúc tỏ ra bất lực trong cảm nhận:
“Trong những bài thơ siêu thực của Hàn Mặc Tử, người ta không phân biệt được hư và thực, sắc và không, thế gian và xuất thế gian, cái hữu hình và cái vô hình, nội tâm và ngoại giới, chủ thể và khách thể, thế giới cảm xúc và phi cảm xúc. Mọi giác quan bị trộn lẫn, mọi logic bình thường trong tư duy và ngôn ngữ, trong ngữ pháp và thi pháp bị đảo lộn bất ngờ. Nhà thơ đã có những so sánh ví von, những đối chiếu kết hợp lạ kỳ, tạo nên sự độc đáo đầy kinh ngạc và kinh dị đối với người đọc.” Thời gian trôi qua, thơ Hàn Mặc Tử vẫn còn đó, vẫy gọi và thách thức bất kỳ người đọc nào.
Hoài Thanh cảm nhận thấy ở Hàn Mặc Tử một điều gì đó đặc biệt không dễ đánh giá: “Ngót một tháng trời tôi đã đọc thơ Hàn Mặc Tử. Tôi đã theo Hàn Mặc Tử từ lối thơ Đường đến vở kịch bằng Quần Tiên Hội. Và tôi đã mệt, đúng như lời Hàn Mặc Tử nói trong bài tựa Thơ Điên: vườn thơ của người rộng rinh không bờ bến, càng đi càng xa càng ớn lạnh.”
Nguyễn Thanh Hùng cũng đã nghiên cứu về nghệ thuật trong thơ Hàn Mặc Tử: “Chất lượng thơ Hàn Mặc Tử không tách rời ánh sáng của vẻ đẹp nguyên trinh, viên mãn, trường tồn luôn được sáng tạo tự do và đồng hành cùng con người để có cuộc sống hạnh phúc trong Chân, Thiện, Mỹ để thơ thực sự là “đường thơ bay sáng láng như sao xa”.
Tập thơ “Đau thương” của Hàn Mặc Tử
“Đau thương” hay còn gọi là “Thơ điên” là một trong những tác phẩm văn học độc đáo và sâu sắc nhất trong lịch sử văn học Việt Nam, bao gồm một số bài thơ nổi tiếng: “Đây thôn Vĩ Dạ”, “Mùa xuân chín”, “Ghen”, “Trường tương tư”, “Cuối thu”,… Tập thơ này không chỉ phản ánh một giai đoạn đầy biến động trong cuộc đời của Hàn Mặc Tử mà còn thể hiện sự sáng tạo táo bạo và tinh thần phiêu lưu trong thi ca.
Với “Đau thương”, Hàn Mặc Tử đã phá vỡ những quy chuẩn thơ ca truyền thống để tạo ra một phong cách thơ mới lạ, đầy ám ảnh và ma mị. Những hình ảnh, biểu tượng và cảm xúc trong thơ ông thường xuyên đan xen giữa thực và mộng, giữa đẹp và kinh dị, giữa sống và chết. Chất “điên” trong thơ ông không chỉ là biểu hiện của bệnh tật mà còn là một tuyên ngôn nghệ thuật mạnh mẽ, thể hiện khát khao tự do sáng tạo và khám phá những giới hạn mới của ngôn từ.
Mặc dù là sự kiện vô cùng đáng tiếc, nhưng không thể phủ định rằng bệnh phong của Hàn Mặc Tử là một yếu tố quan trọng định hình nên nội dung và cảm xúc trong tập thơ “Đau thương”. Những nỗi đau thể xác và tinh thần không chỉ hiện diện rõ ràng qua từng câu chữ mà còn thấm đẫm vào từng hình ảnh, từng dòng thơ. Tuy nhiên, nỗi đau này không làm cho thơ ông trở nên u ám mà ngược lại, tạo nên một vẻ đẹp kỳ diệu, một sức mạnh cảm xúc đặc biệt.
Tập thơ “Đau thương” là sự giao thoa giữa nỗi đau và niềm hy vọng, giữa sự sống và cái chết, giữa tình yêu và tuyệt vọng. Hàn Mặc Tử sử dụng nhiều hình ảnh và biểu tượng mang tính tôn giáo, thần bí và siêu thực. Những hình ảnh như “trăng”, “máu”, “nước mắt”, “hoa” và những cảnh tượng siêu thực tạo nên một không gian thơ đầy mộng ảo và bí ẩn. Đây là những yếu tố làm cho tập thơ “Đau Thương” trở nên đặc biệt và cuốn hút, đồng thời phản ánh sâu sắc tâm trạng và triết lý sống của tác giả.
Biểu Tượng Nghệ Thuật: “Trăng”, “Hồn” và “Máu” trong Thơ Hàn Mặc Tử
Trăng trong thơ Hàn Mặc Tử là sự phân thân của chính thi nhân, là một phần hữu cơ trong thân thể người thơ:
“Ta nằm trong vũng trăng đêm ấy
(Say trăng – Hàn Mặc Tử)
Sáng dậy điên cuồng mửa máu ra”
Nhưng đồng thời cũng hoá thân thành một người trăng song hành cùng thi nhân:
“A ha, a ha, ta đuổi theo trăng ta đuổi theo trăng
(Rượt trăng – Hàn Mặc Tử)
Trắng Bay lả tả trên cành vàng”
“Chị là trăng mà em đây cũng là trăng nữa ”
(Chơi giữa mùa trăng – Hàn Mặc Tử)
Ở đây, khó phân định rạch ròi chủ thể và đối tượng, ranh giới bị xóa nhoà.Thế giới chìm sâu trong vô thức phút chốc bỗng chói lòa hiển lộ trong dáng vẻ thanh khôi, tinh khiết :
“Bỗng hôm nay trước cửa bóng trăng quỳ
(Hãy nhập hồn em – Hàn Mặc Tử)
Sấp mặt xuống uốn mình theo dáng liễu”
Những giai nhân mắt biếc, dáng ngọc, nguồn cơn của những thổn thức, thét gào hay khát khao mơ mộng trong thơ Hàn Mặc Tử Như Mộng Cầm, Thương Thương, Mai Đình, Ngọc Sương,… giờ đây kết tinh và tỏa sáng trong dáng trăng quỳ, dáng liễu của những nguyện cầu qua cơn hoạn nạn:
“Con xin dâng lời cảm tạ phò nguy
(Aver Maria – Hàn Mặc Tử)
Cơn lâm lụy vừa trải qua dưới thế”
Trong thơ Hàn Mặc Tử, “mùi trăng”, “hương trăng”, “vũng trăng” thường đi cùng với chính thi nhân trong khát khao kiếm tìm, trở về với bản thể. Trăng vừa là sự khải thị một hiện thực khác, ngoài hiện thực nhận thấy được, tồn tại thẳm sâu trong vô thức con người, vừa là sự phân xuất một cái tôi thi nhân trong hành trình cô đơn của sáng tạo những từ “máu”, “hồn”, “não cân”. Những động tác “uống”, “nhai”, “mửa”, “dìm”, những từ chỉ cảm giác và trạng thái “tê điếng”, “kinh động”, “mê dại”, “chết giấc”, “rởn ốc”,… bởi trăng không là một thực thể vô tri bên ngoài mà tồn tại như một phản ảnh của chính thi nhân trong khát khao kiếm tìm và trở về với bản thể.
Hàn Mặc Tử sống với những cơn đau triền miên khủng khiếp “sượng sần tê điếng”, “Tôi đau vì rùng rợn đến vô biên”, không ai chia sẻ một nỗi đau bệnh hoạn và cô độc kể cả Thượng đế. Nhiều lúc nhà thơ muốn:
“Tôi dìm hồn xuống một vũng trăng êm
(Hồn là ai – Hàn Mặc Tử)
Cho trăng ngập đầu lên tới ngực”
Thơ ông là những dòng đầy máu lệ, đầy tiếng thác gào của một cơn thác nước mắt trong suốt tuôn vào gió bụi. Bệnh tật đã khiến cơ thể ông hao mòn suy nhược nhưng ngược lại nó cũng khơi ngòi cho ông một nguồn cảm hứng sáng tạo vô biên. Ở ông, đau thương đồng nghĩa với sáng tạo. Ông dùng nó làm một phương tiện cứu rỗi, ông đưa nó lên cung bậc cao nhất của nghệ thuật:
“Cứ để ta ngất ngư trên vũng huyết
(Rướm máu – Hàn Mặc Tử)
Trải niềm đau trên mảnh giấy mong manh
Đừng nắm lại nguồn thơ ta đang siết
Cả lòng ta trong mớ chữ rung rinh.
Ngôn từ ông sử dụng nằm cạnh nhau đã đẩy giá trị của chúng thành châu ngọc vô giá. “Hồn” và “Máu” trong thơ ông đã thăng hoa thành hương thơm nghi ngút linh thiêng kết tụ ở tập “Đau thương” như là một tập thơ hay nhất trong sự nghiệp của ông. Cái ước nguyện sáng tạo của ông dữ dội và mãnh liệt:
“Ta muốn hồn trào ra đầu ngọn bút
(Rướm máu – Hàn Mặc Tử)
Mỗi lời thơ đều dính não cân ta
Bao nét chữ quay cuồng như máu vọt
Như mê man tê điếng cả làn da”
Có vẻ như bệnh hoạn, có vẻ như điên rồ, nhà thơ tràn đầy khoái cảm đến cực độ khi thấy máu mình chảy, tim óc mình vỡ văng ra khỏi cơ thể để đau thương được tan vào vũ trụ và tinh tú nhật nguyệt đều chiếu lên không trung cái màu đỏ ghê sợ ấy: “Bao giờ mặt nhật tan thành máu” để “khối lòng”, “niềm yêu”, “ý nhớ” cũng “Hoá thành vũng máu đào trong ác lặn” giữa một vùng không gian bao la toàn máu!
Hàn Mặc Tử, với cuộc đời ngắn ngủi nhưng đầy biến động, đã để lại dấu ấn không thể phai mờ trong nền văn học Việt Nam. Thơ của ông, được viết bằng những giọt máu và nước mắt, thể hiện một tâm hồn tổn thương nhưng không ngừng khát khao sáng tạo và tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống.
Xem thêm:
- Thơ Hồ Xuân Hương – Áng thơ độc đáo “vượt thời đại”
- Nguyễn Đình Chiểu: Từ người mù trở thành danh nhân văn hóa lỗi lạc Việt Nam thế kỷ 19
Những tác phẩm của Hàn Mặc Tử không chỉ là sự phản ánh chân thực nỗi đau và niềm hy vọng của một người thi sĩ mà còn là nguồn cảm hứng bất tận cho các thế hệ sau. Chính sự độc đáo trong phong cách và tinh thần phiêu lưu trong thi ca đã giúp ông vượt qua mọi giới hạn, trở thành một tượng đài nghệ thuật vững chắc như Trần Thanh Mại đã từng nhận định:
“Hàn Mặc Tử là người đầu tiên trong thế kỉ XX mở ra một cuộc cải cách lớn cho văn chương Việt Nam và thành công một cách vinh quang rực rỡ”.
Nội dung: Tổng hợp và review bởi DIMI BOOK
Hình ảnh: Internet
(*) Bản quyền bài viết thuộc về DIMI BOOK. Vui lòng trích dẫn nguồn đầy đủ “dimibook.com” khi chia sẻ hoặc trích dẫn trên các nền tảng khác.
